Tijdlang is de term “Horizontale verantwoording” mode geweest in het onderwijs. Scholen dienden aan de belanghebbenden inzicht te geven in de kwaliteit van hun onderwijs. Die belanghebbenden zijn de ouders en de financier (toch weer de overheid) in de vorm van de inspectie. Concreet leidde dit onder andere tot de site Vensters voor verantwoording, nu Scholen op de kaart waarin diverse kentallen van een school openbaar toegankelijk zijn.

In Vensters ontbreekt echter een indicatie over het percentage lessen dat door bevoegde docenten gegeven wordt. En dat is, op zijn minst, opvallend. Een verkenning van het thema.

Diploma

Een modern mens kan niet alles zelf. Elke dag, elke minuut, vragen wij aan anderen om werk voor ons te doen. Of het nu het leveren van elektriciteit is, het besturen van een bus, het vullen van een gaatje in het bovengebit, of het passen op onze kinderen is. Arbeidsdeling, waarbij de ene persoon iets voor de ander doet in ruil voor bijvoorbeeld geld, vraagt om een bewijs dat degene die de dienst of het product levert, dat goed zou moeten kunnen.

Kon in de middeleeuwen volstaan worden met een gildesysteem, waarbij de reputatie van de leermeester het kwaliteitsstempel voor de gezel was, in de moderne tijd vervullen diploma’s deze rol. De goede naam en faam van de timmerman was de garantie voor goede kwaliteit timmerwerk, van de meester en van de gezel. Uitgegeven door instanties of personen, zijn dit papieren verklaringen die snel en helder duidelijk maken welke opleiding iemand gehad heeft en wat de afnemer kan en mag verwachten.

Diploma en bevoegdheid

Een diploma geeft toegang tot een bevoegdheid. Het certificaat van het CBR geeft het recht op een rijbewijs, het arts-diploma van een faculteit geneeskunde geeft (uiteindelijk) toegang tot de BIG-registratie. Het diploma van een lerarenopleiding geeft toegang tot de bevoegdheid om les te geven. In het dagelijkse spraakgebruik wordt in het onderwijs volstaan met de vraag of een docent bevoegd is. Dit mede omdat de bevoegdheid, anders dan bij het rijbewijs, hetzelfde document is. Een bevoegde docent is dus een gediplomeerde docent. Het theoretische geval dat een docent wel het diploma heeft, maar niet bevoegd is, komt niet of zeer zelden voor.

Een woud aan diploma’s geeft de bevoegdheid tot lesgeven in het VO. Het gaat te ver om dat hier verder uit te diepen. Belangrijk is wel dat een bevoegdheid geldt voor een schoolvak binnen een bepaald onderwijstype en daar binnen het niveau. Bijvoorbeeld: LO in het VMBO, wiskunde in leerjaar 6 van het VWO, Nederlands in de onderbouw van de havo. En zo zijn er nog honderden voorbeelden te geven. Dit is zéér gedetailleerd geregeld en vastgelegd. Het is ook dynamisch: bevoegdheden worden verleend en ingetrokken. Kon 20 jaar geleden een leerkracht van het basisonderwijs in het VMBO lesgeven, thans is dit voor grote groepen leerkrachten met een PABO-diploma niet meer mogelijk.

Een persoon zonder bevoegdheid en (in het onderwijs) dus ongediplomeerd is, heet in het dagelijks leven overigens nog steeds een docent of leerkracht. Hiermee wordt, ook in de taal, duidelijk dat bevoegd als een plus gezien wordt.

Onbevoegd, soorten en maten.

Een persoon die onbevoegd is, kan wel de taak van docent vervullen. Welke situaties komen voor in de praktijk?

  1. De persoon is studerend voor een voor die les passend diploma met bevoegdheid.
  2. De persoon is gediplomeerd voor een ander niveau. Bijvoorbeeld de docent wiskunde met een bevoegdheid voor de onderbouw H/V en het VMBO geeft wiskunde aan de bovenbouw havo. De persoon is onderbevoegd. Een persoon kan ook overbevoegd zijn, maar dat wordt niet als problematisch gezien.
  3. De persoon is gediplomeerd voor een ander vak. De docent NaSk geeft Wiskunde. De persoon is scheefbevoegd.
  4. De persoon is niet gediplomeerd en niet studerend. De persoon is onbevoegd.

Wellicht zijn er meer categorieën, ook combinaties van genoemde categorieën komen in de praktijk voor.

Horizontale verantwoording

Horizontale verantwoording verlangt van de schoolbesturen dat deze inzicht geven in de kwaliteit van het onderwijs dat zij aanbieden. Eén van de sleutelfactoren voor onderwijskwaliteit is de opleiding van de docenten. Die behoort op alle dimensies passend te zijn. Daarmee wordt het voor de hand liggend dat een schoolbestuur het percentage bevoegd gegeven lessen openbaar als openbaar maakt.

_____________________
Met dank aan Hannes Minkema @hminkema (nom de plume). Zijn steeds terugkerende vraag naar aandacht voor dit thema is de directe aanleiding voor deze blogpost.

Het thema van deze post is bevoegdheid. Reacties over bekwaamheid zijn wellicht relevant maar zijn voor deze post off-topic.