Teach Like a Champion 3.0 is de nieuwe editie van het bekende werk van Lemov. De vorige editie ben ik begonnen met lezen en bespreken, maar vrij in het begin gestrand. Met de nieuwe editie een nieuwe poging. In deze post bespreek ik hoofdstuk 10: Procedures and routines. De inhoudsopgave is klikbaar, zodat je snel bij je keuze bent. Vind je het leuk? Vragen, opmerkingen? Laat commentaar achter!

In de inleiding start Lemov met een voorbeeld uit een klaslokaal waarin het gedrag van leerlingen gaat volgens de afgesproken procedures en routines. En die gaan over: opletten in de les; organiseren van het leren; starten en stoppen van activiteiten; verschil in mening over zaken; emotie-regulatie en monitoren wat je zelf aan het doen bent. Paradoxaal: deze zaken leer je door ze aangeboden te krijgen.

Procedures en routines maken het leven makkelijk. Ze verlossen je van keuzes, beperken gedragsopties waardoor gedrag maar ook aandacht gefocused blijft. Lemov onderscheidt:

  • Academische routines. Deze helpen leerlingen de leeractiviteiten te volbrengen. Bijvoorbeeld Silent Solo, of Turn and Talk.
  • Procedurele routines. Deze sturen in het de bewegingen in het lokaal en de omgang met materialen.
  • Culturele routines. Hoe gaan we met elkaar om.

Het is belangrijk dat in een klas, in een groep, procedures en routines gelijk zijn. Dat maakt het voor de docent eenvoudig om een leerling hierbij te ondersteunen. Het voorkomt ook (letterlijk) opstoppingen en ongelukjes wanneer veel leerlingen in beweging zijn. De routines en procedures zijn ook sociaal normerend: “zo doen wij dat hier”. En, belangrijk in een school, geautomatiseerd gedrag zorgt er voor dat we de aandacht kunnen richten op de leerstof. Op deze manier dragen procedures en routines bij aan een succesvolle schoolloopbaan.

Technique 47: Treshold and Strong start

De Treshold, de drempel, het punt waarop het ene in het andere overgaat is belangrijk. Leerlingen komen van de gang en komen het lokaal in. Idealiter sta je bij de deur, begroet je de leerlingen en zorg je dat duidelijk is wat er van hen verwacht wordt. En wat van hen verwacht wordt, ligt besloten in een sociale norm die gevormd wordt door routine. Elke les hetzelfde. Na binnenkomst hoort er geen twijfel of keuze te zijn bij de leerlingen. Ze horen te weten dat de spullen op tafel moeten en dat ze aaneht werk kunnen met een startopdracht.

De startopdracht, de Do Now, aan het begin van de les, zorgt er voor dat leerlingen duidelijk hebben dat er geleerd en gewerkt gaat worden. Vier aandachtspunten bij de Strong start:

  • Laat leerlingen papieren bij het binnenkomen pakken. Zelf uitdelen kost meer tijd.
  • Leerlingen moeten weten waar ze moeten zitten. Het uitzoeken waar wel en waar niet kost tijd en aandacht.
  • Wanneer er werk ingeleverd moet worden, laat dat altijd op dezelfde manier gebeuren.
  • Doe de Do Now altijd op dezelfde manier. Een opdrachtvel bij de deur, een tekst op het scherm, alles kan, maar wel elke les hetzelfde.

Vertaling

In de vertaling heet dit “Drempel en Een goed begin”. Lemov beschrijft uitgebreid voorbeelden van Treshold in de filmpjes. In de vertaling zijn die verdwenen. Dat is jammer, want zo’n beschrijving maakt wel duidelijk waar je op moet letten bij het kijken van de filmpjes.

Wat ik doe

Wat ik doe… wat ik deed. Voor de pandemie had ik de gewoonte om elke les, elke leerling bij komen en gaan een hand te geven. Daar ben ik dus mee gestopt. En dat maakt ook dat ik wat slordiger geworden ben met de komst en het vertrek van de leerlingen bij de les. De Do Now aan het begin van de les is een uitgelezen moment voor Retrieval Practice.

Saai? Elke les hetzelfde doen, dat is toch saai? Ja en nee. Elke les hetzelfde maakt bij de docent en de leerlingen aandacht vrij voor waar het werkelijk om gaat: de lesstof. Maar ook: een leerling heeft meerdere docenten op één dag. Die het allemaal net even anders doen. Voor een leerling is het dus wél afwisselend. En voor de docent gewoon makkelijk, elke les hetzelfde.

Technique 48: Habits of attention

Alles wat aandacht krijgt wordt onthouden, groeit. De aandacht richten dient daarom een onderdeel te zijn van de routines in de klas. Er wordt daarom niet alleen geluisterd naar een spreker, maar ook gekeken en met (kleine) gebaren het betoog ondersteund. En daarmee wordt niet alleen beter geleerd, maar ook een groepsgevoel verder uitgebouwd. En dat gevoel is voorwaardelijk. Want waarom zou je je hand opsteken bij een vraag als jouw antwoord je een buitenbeentje in de klas maakt.

De aandacht richten dient aangeleerd. Met een acroniem wordt zo’n actieve luisterhouding aangeduid. Lemov introduceert STAR:

  • Sit up
  • Track the speaker
  • Appreciate your classmates’ ideas
  • Rephrase the words of the person who spoke

Eenmaal aangeleerd moet het wel onderhouden worden, herhaald.

Vertaling

In de vertaling heet deze techniek Actieve Aandacht. Er is (weer) behoorlijk gesneden in de beschrijving van de voorbeelden. Wat ik mis is een toevoeging: ik ken in het VO geen school die hier actief mee is. Blijkbaar een cultureel dingetje. En moet je er dan wat mee in Nederland? En hoe dan?

Wat ik doe

Ik doe hier niks mee. Behalve dan, dat wanneer een leerling aan het woord is en het antwoord wordt genegeerd, ik klasgenoten vraag te herhalen wat de leerling gezegd heeft.

Technique 49: Engineer Efficiency

Lestijd is er om nuttig te besteden. Dan moet je de les ook efficiënt organiseren. Vijf aandachtspunten:

  • Simplicity. Eenvoud is beter.
  • Plan the words. Een procedure, stappenplan, voor een taak start met een instructie. Hoe die instructie luidt is onderdeel van het stappenplan.
  • Quick is King. Hoe sneller hoe beter.
  • Little narration required. Je moet als docent weinig aanwijzingen tussendoor hoeven geven.
  • Double planned. Plan niet alleen de procedure, maar gedetailleerd wat de leerlingen doen en wat de docent doet.

Vertaling

In de vertaling heet deze techniek Efficiënte Routines.

Wat ik doe

Bij het boek, ook bij eerdere versies, zijn filmpjes. Het eerste filmpje dat ik zag ging over het uitdelen van proefwerkpapier. Een docent had met zijn leerlingen daar een wedstrijdje van gemaakt. Hoe snel kan er proefwerkpapier uitgedeeld. En elke les iets sneller. Waarom? Om zo een routine op te bouwen en er voor te zorgen dat er geen tijd verloren gaat met zoiets sufs als papier uitdelen. Ik moest erg aan het idee wennen. Maar het is wel logisch. Indachtig Regie in de klas (Bennett 2022), je moet een routine onderwijzen en waarom niet met een wedstrijdje, en waarom zou je tijd verspillen aan uitdelen?

Wat jammer is, is dat Lemov niet verwijst naar filmpjes bij deze techniek. Het is de moeite waard om voorbeelden en non-voorbeelden van procedures te zien.

Het meest zichtbaar is hoe ik proefwerken start. Papier én opgaven worden van voren naar achter doorgegeven, en altijd op dezelfde manier. Leerlingen weten precies wat er gaat komen, wat er verwacht wordt en dat ze snel aan het werk kunnen.

Technique 50: Routine building

Lessen draaien beter op routines. Maar hoe zorg je daar voor?

  • Rollout Vertel waarom er een routine geoefend gaat worden.
  • Outline Maak de stappen van de routine duidelijk
  • Model en describe Voordoen en beschrijven
  • Oefenen Veel oefenen. Dat kan met:
    • stap voor stap
    • versimpeld en dan langzaam complexer maken
    • met foutjes, zodat duidelijk wordt waarom iets fout is
  • Onderhouden Je zult een routine regelmatig moeten benoemen of zelfs opnieuw moeten oefenen.
  • Verkorting Een uitgebreide routine kan soms op punten ingekort worden.
  • Verzelfstandiging Zodra leerlingen goed weten wat er van hen verwacht wordt, kunnen ze ook meer zelfstandigheid aan.

Een routine start je bij voorkeur aan het begin van het jaar. Maar ook na een vakantie, bij een nieuw hoofdstuk of welk ander punt dan ook, kan er opnieuw gestart worden. Hiermee is hij in lijn met Bennett (2022) die dit ook stelt. Een systeem van pluimen (merits) kan hierbij ook een rol spelen.

Bij het laatste punt, verzelfstandiging, bespreekt Lemov een voorbeeld waarbij dit maar marginaal aan de orde is. Wat hij bespreekt is een verkorting van de procedure, er worden stappen weggelaten. Dat geeft volgens mij niet veel meer zelfstandigheid aan de leerlingen, hoewel Lemov dat wel beweert.

Vertaling

In de vertaling heet deze techniek “Van procedure naar routine”. Wat mooi is, is dat de lopende tekst met opsomming in de vertaling van kopjes voorzien is. Verder volgt de vertaling de Engelse tekst goed.

Wat ik doe

Iedere docent heeft routines. In theorievakken minder dan in praktijkvakken, in het PO meer dan in het VO. Routines die ik inoefen heb ik niet veel.

Technique 51: Do it again

Hoe beter een routine ingeslepen is, hoe makkelijker die gaat, hoe meer tijd en aandacht je voor andere dingen hebt. Wanneer een routine fout gaat, direct ingrijpen en nog een keer laten doen.

  • Shortens the feedback loop Je laat direct merken dat het beter kan.
  • Sets standard of excellence Het laat zien wat het gewenste niveau is, niet wat het minimale niveau is.
  • Promotes group culture and accountability Vooral bij groeps-taken is het handig. Het maakt duidelijk dat het werk van de één van belang is voor de rest van de groep.
  • Ends with succes Aan het einde wordt de routine goed uitgevoerd. Succes!
  • Reusable Je kan het bij alle routines gebruiken.

Do it again is handig bij lange procedures wanneer een deelstap niet lukt. Die direct opnieuw laten doen voordat er verder gegaan wordt, is erg effectief.

Vertaling

In de vertaling heet deze techniek “En nog eens”. De vertaling volgt de Engelse tekst nauw.

Wat ik doe

Ik gebruik dit nauwelijks.

Terugblik op dit hoofdstuk

Bij dit hoofdstuk betrapte ik mij zelf er op dat ik wel erg door de tekst vloog. Enerzijds zit er voor mij niet veel nieuws in, anderzijds zit er ook niet veel in wat ik normaal zou gebruiken. Maar in het VO zijn routines bij bijvoorbeeld gymnastiek, handvaardigheid of practica bij Natuurkunde / Scheikunde / Biologie van groot belang. Lesstart, onderwerpwissel, spullen pakken, gebruiken en opruimen moet allemaal snel en correct gebeuren. Dan zijn routines essentieel. Veel minder in mijn wiskundeles.

Het sluit ook aan bij Regie in de klas (Bennet, 2022) en Barton (2019) betogen. Routines, voorspelbaarheid, zijn van groot belang voor een ordelijk verloop van de les.

Kon Lemov bij vorige hoofdstukken behoorlijk specifiek zijn, hier leunt hij erg op de filmpjes die een voorbeeld geven, maar is hij weinig specifiek over het hoe van de technieken.

Barton, C. (2019). Volgens Barton: Lesgeven in wiskunde aan de hand van wetenschap, experts en 12 jaar aan mislukkingen (R. Kneyber, Vert.; 1ste dr.). Phronese.
Bennett, Tom. (2022). Regie in de klas (G. Verbrugghen, Vert.; 2de dr.). Phronese.